223. Giacometti, πόσο μόνοι περιπλανώμαστε…? (56)

Η Πλατεία - The Place II (1948)

Το Ζευγάρι, 1926. Αριστερά το θήλυ και δεξιά το άρρεν, από το σχήμα του φύλου τους.

Ο 20^ος αιώνας που μόλις προσπεράσαμε ήταν μια καταλυτική περίοδος για την Τέχνη. Συγκλονισμένος από το Σουρεαλισμό και την Αφηρημένη Τέχνη περιπλανήθηκε σε δύσβατα μονοπάτια για τον απλό, αμύητο θεατή. Δεν πρέπει ωστόσο να λησμονείται ποτέ πως ήδη το απόσταγμα της Γλυπτικής, γίνεται πια Κατασκευή, γίνεται Οπτική Τέχνη, γίνεται Happening, μεταλλάσσοντας τις προηγούμενες εκφράσεις. Κάπου εκεί επιβίωσαν μεγαλουργώντας και καλλιτέχνες που αφενός αγκάλιασαν με παραδοσιακότερο τρόπο την έκφραση, αφετέρου δεν κατάργησαν εντελώς την έννοια του «Πλάθω». Έτσι η Γλυπτική –που στενά εννοιολογικά εξισώνει τον Γλύπτη με το λιθοξόο, εκείνον που σκαλίζει και αφαιρεί, διακρίνεται από την Πλαστική –που προσανατολίζεται στον Πλαστουργό, εκείνον που πλάθει, που τροποποιεί, που προσθέτει.

Εκ των κορυφαίων μιας τέτοιας παρέας είναι ο Alberto Giacometti (1901 – 1966). Ελβετός, στον άμεσο οικογενειακό του περίγυρο υπήρχαν άνθρωποι της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας της χώρας του. Νέες μελέτες θεωρούν πως ο Τζιακομέτι σημαδεύτηκε όχι μόνο από τον αδόκητο θάνατο της μητέρας του από τύφο, αλλά και εξαιτίας του πατέρα του και τριών ακόμη συγγενών του που τον εκμεταλλεύονταν ως γυμνό μοντέλο. Ο Τζιακομέτι ουδέποτε ξεπέρασε τον εξευτελισμό να ποζάρει καθηλωμένος βλέποντας τις εκφράσεις του πατέρα του. Φοίτησε στην τάξη του διάσημου γλύπτη Antoine Bourdelle όπου πειραματίστηκε στον κυβισμό και τον σουρεαλισμό, και έφθασε να θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σουρεαλιστές (;) γλύπτες του αιώνα.

Γυναίκα Κουτάλι

Εξαιτίας ίσως των παιδικών του τραυμάτων είχε μια αποκλίνουσα συμπεριφορά, μια εμμονή με τα πορνεία, γεμάτος από σεξουαλικές φαντασιώσεις, σαδιστική βία και ευνουχισμούς. Η παρωτίτιδα που πέρασε ίσως του άφησε και μια παροδική ανικανότητα που τον κατέτρεχε. Το πρώτο αξιόλογο έργο του κατά τον μεσοπόλεμο είναι Το ζευγάρι (1926), σε νέγρικο στυλ. Θα ακολουθήσει η Γυναίκα Κουτάλι (1927), αμφότερα επηρεασμένα από μυθολογικές αναφορές, από αρχετυπικά οιμοιώματα σεξουαλισμού, της πίστης στη Γονιμότητα. Σε παρόμοια σκιρτήματα, ακόμη πιο επιθετικά εντάσσεται και το έργο Αιωρούμενη Σφαίρα (1930), που ακόμη και για τον πολύ Salvador Dali θα γίνει μια αφετηρία για ερωτικά φορτισμένα αντικείμενα.

Τρεις άνδρες που βαδίζουν (1948)

Άλλοτε τεράστια και άλλοτε μικροσκοπικά, τα έργα του αποπνέουν μια απομόνωση, οι γυναίκες είναι ή παρθένες ή πόρνες, ο γλύπτης μάχεται να πλάσει ένα δικό του κόσμο, κι όλο αποτυγχάνει, νιώθει κανείς πως τα πάντα μένουν ημιτελή, όλα θα μπορούσαν να έχουν παρελθόν και μέλλον. Το “στυλ Giacometti” όμως μένει στην ιστορία όταν κάνει τη μεγάλη στροφή στην καριέρα του κι απασχολείται με τις αποστεωμένες ανθρώπινες μορφές. Θέμα του γίνεται το κενό του χώρου, και όχι ο κενός χώρος.

Ο (αδελφόςτου) Ντιέγκο με χιτώνα

Χαράζει μια νέα σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο, μορφές αβαρείς, εύθραυστες και γεμάτες ένταση, φαίνονται να περιπλανώνται προς το πουθενά. Βαδίζουν σαν ιερογλυφικά, δίχως ποτέ να συναντιούνται, με χέρια τεντωμένα προς τα έξω, με μια καθετότητα που δηλώνει την αντίθεση στην οριζοντιοποίηση του θανάτου. Ολομόναχοι, σε μια άσκοπη πορεία, υπερβαίνουν το ορατό χωρίς να φέρνουν το αόρατο πιο κοντά. Σκληρά και κοφτερά τα περιγράμματα, αποτυπώνουν την ανήσυχη ατμόσφαιρα ενός μεταπολεμικού κόσμου. Οι δημιουργίες του Giacometti αποτελούν ένα οριακό σημείο της Ευρωπαϊκής Πλαστικής. Tα ισχνά μέλη αυτονομούνται, τα πρόσωπα γίνονται μάσκα, το βλέμα είναι απλανές. «Μου είναι αδύνατο να συλλάβω μια μορφή στο σύνολό της.  Αν άρχιζα από μια λεπτομέρεια, τη φτέρνα ή τη μύτη, δεν είχα καμία ελπίδα να φτάσω κάποτε στο όλον … η απόσταση ανάμεσα στα δύο πτερύγια της μύτης είναι σαν τη Σαχάρα, πουθενά όρια, τίποτε σταθερό, όλα ξεφεύγουν»

Βενετσιάνα

Άφησε βεβαίως και ζωγραφικά έργα που αποτελούν ανάλογα βραχυσμένες μορφές, το κεφάλι μικρό, οι ώμοι μεγάλοι, συνεχίζει και στο καβαλέτο το ίδιο παιγνίδι με το χώρο και το κενό του. Ο ίδιος έλεγε πως “η Τέχνη και η Επιστήμη είναι η προσπάθεια να μάθουμε. Η αποτυχία ή η επιτυχία παίζουν δευτερεύοντα ρόλο.”

xartografos